Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα και Στρες

Εισαγωγή στο Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα

Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο σύστημα, με πολλούς μηχανισμούς που συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν την επιβίωση, τη λειτουργικότητα και τη συνολική υγεία του. Ένα από τα πιο θεμελιώδη συστήματά του είναι το Νευρικό Σύστημα αλλά παρά τον κομβικό του ρόλο στη λειτουργία πολλών άλλων συστημάτων συχνά δεν γνωρίζουμε πώς να αφουγκραστούμε τις ανάγκες του και να το φροντίσουμε όπως χρειάζεται.

Σ’αυτό το άρθρο θα δούμε τι είναι το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) , πώς λειτουργεί και θα περιγράψουμε τα δύο βασικά υποσυστήματα που το αποτελούν: το Συμπαθητικό και το Παρασυμπαθητικό.

Τι είναι το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ);

Η δομή και λειτουργία του νευρικού σύστηματος του ανθρώπου (και των θηλαστικών) αποτελεί πρωτίστως αντικείμενο μελέτης των Νευροεπιστημών. Ταυτόχρονα, αποτελεί και γνώση ζωτικής σημασίας για κάθε επαγγελματία που εργάζεται στους τομείς της υγείας και ανάπτυξης παιδιών και ενηλίκων, αλλά συνιστά και βασική γνώση αυτοφροντίδας για κάθε άτομο.

Σε πρώτο επίπεδο το Νευρικό Σύστημα χωρίζεται σε Κεντρικό (Εγκέφαλος και νοτιαίος μυελός) και Περιφερειακό. Το Περιφερειακό Νευρικό Σύστημα με τη σειρά του αποτελείται από το Αισθητηριακό και το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ). 

Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα ρυθμίζει - αυτόματα και ακούσια - τις ζωτικές λειτουργίες του σώματος, όπως είναι ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή, η πέψη και η ρύθμιση της θερμοκρασίας. Είναι κυριολεκτικά "αυτόνομο": λειτουργεί χωρίς την ανάγκη συνειδητής παρέμβασης ή ελέγχου. Για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να σκεφτούμε να αυξήσουμε τον καρδιακό μας ρυθμό όταν τρέχουμε ή να επιβραδύνουμε την αναπνοή μας όταν χαλαρώνουμε – το ΑΝΣ φροντίζει για όλα αυτά αυτόματα.

Όταν το ΑΝΣ λειτουργεί αρμονικά, το σώμα μας βρίσκεται σε ομοιόσταση, δηλαδή σε κατάσταση ισορροπίας. Ωστόσο, οι σύγχρονοι γρήγοροι ρυθμοί ζωής, οι καθημερινές επαγγελματικές απαιτήσεις, οι κοινωνικές προσδοκίες και η ανεπάρκεια ποιοτικής χαλάρωσης συχνά διαταράσσουν αυτή την ισορροπία, διατηρώντας τον οργανισμό σε μια κατάσταση παρατεταμένης πίεσης και σε επιπλοκές στη συνολική ψυχική και σωματική υγεία.

Βασικές λειτουργίες και δομή του ΑΝΣ

Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα αποτελείται από δύο βασικά υποσυστήματα που λειτουργούν συντονισμένα αλλά αντίρροπα μεταξύ τους: το Συμπαθητικό και το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα. Ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα δύο συστήματα αλληλεπιδρούν καθορίζει την απόκριση του οργανισμού σε καταστάσεις στρες ή χαλάρωσης.

Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ)

Το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα ενεργοποιείται σε συνθήκες που απαιτούν εγρήγορση και δράση, όπως οι συνθήκες κινδύνου, πίεσης ή απειλής. Το ΣΝΣ είναι αυτό που ενεργοποιεί την αντίδραση "μάχης ή φυγής" (fight or flight), η οποία είναι ένας αρχαίος μηχανισμός επιβίωσης των θηλαστικών ζώων. Η αντίδραση μάχης/φυγής περιλαμβάνει διάφορες αλλαγές στο σώμα, όπως:

• Αύξηση του καρδιακού ρυθμού για να διασφαλιστεί η παροχή αίματος στους μυς.

• Επιτάχυνση της αναπνοής και διαστολή των βρογχιολίων στους πνεύμονες, επιτρέποντας τη μεγαλύτερη εισροή οξυγόνου.

• Αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα για την παροχή ενέργειας.

• Καταστολή μη αναγκαίων λειτουργιών του σώματος, όπως η πέψη και η παραγωγή σάλιου, προκειμένου η ενέργεια να επικεντρωθεί σε ζωτικές λειτουργίες.

• Διαστολή της κόρης των ματιών.

Αυτές οι αλλαγές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς προετοιμάζουν το σώμα να αντιμετωπίσει άμεσες, πραγματικές φυσικές απειλές. Αλλά με το σύγχρονο τρόπο ζωής αυτές οι φυσιολογικές αποκρίσεις του οργανισμού στο στρες μπορούν να ενεργοποιούνται συνεχώς από μή-άμεσες, μή-απειλητικές για τον οργανισμό καταστάσεις. Οι προθεσμίες στη δουλειά ή οι συχνές διαπροσωπικές συγκρούσεις προκαλούν επίσης τη συνεχή υπερδιέγερση του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος.

Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ)

Από την άλλη πλευρά, το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα, γνωστό και ως σύστημα "ξεκούρασης και πέψης" (rest and digest), ενεργοποιείται σε καταστάσεις ηρεμίας και αποκατάστασης του οργανισμού βοηθώντας τον να επαναφέρει την ομοιόστασή του μετά από περιόδους πίεσης (stress).

Ορισμένες από τις βασικές λειτουργίες που ενεργοποιούνται από το ΠΝΣ περιλαμβάνουν την:

• Μείωση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης.

• Διέγερση της πέψης και της παραγωγής σάλιου.

• Επιβράδυνση της αναπνοής.

• Ανανέωση του οργανισμού, αναδόμηση των ιστών και ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το ΠΝΣ λειτουργεί ως "αντίβαρο" στο ΣΝΣ, προάγοντας την ανάκαμψη του οργανισμού. Όταν οι απαιτήσεις της καθημερινότητας είναι ομαλές και το σώμα έχει τις αναγκαίες ευκαιρίες χαλάρωσης, το ΠΝΣ αναλαμβάνει δράση επιτρέποντας την αποκατάσταση των σωματικών πόρων και την επαναφορά της ισορροπίας.

Το ΑΝΣ και η Αντίδραση στο Στρες

Η αντίδραση του ΑΝΣ στο στρες είναι ένα από τα πιο σημαντικά και πιο συχνά μελετημένα θέματα της εποχής μας. Παρότι το Συμπαθητικό και το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα μοιάζουν να λειτουργούν σε αντίθετες κατευθύνσεις, στην πραγματικότητα συνεργάζονται πολύ στενά για τη διατήρηση της ισορροπίας του οργανισμού, την υγεία και την ευεξία μας, διασφαλίζοντας ότι μπορούμε να ανταποκριθούμε κατάλληλα στις μεταβολές του περιβάλλοντος και να προσαρμοστούμε τόσο σε συνθήκες κινδύνου όσο και σε καταστάσεις ηρεμίας.

• Συμπαθητικό Σύστημα: Αντιδρά σε απειλές, δίνει προεραιότητα στην άμεση απόκριση και την επιβίωση.

• Παρασυμπαθητικό Σύστημα: Επιτρέπει την αποκατάσταση, την πέψη και την ανάκτηση ενέργειας.

Όταν βρισκόμαστε υπό στρες, το Συμπαθητικό Σύστημα ενεργοποιείται για να μας προετοιμάσει να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση. Εάν το στρες είναι προσωρινό, το Παρασυμπαθητικό Σύστημα επανέρχεται για να μας βοηθήσει να ηρεμήσουμε και να ανακάμψουμε. Η ισορροπία διαταράσσεται όταν ο οργανισμός βρίσκεται συνεχώς σε συμπαθητική ενεργοποίηση και εγρήγορση.

Η κατανόηση του πώς λειτουργεί το ΑΝΣ μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε αν βρισκόμαστε σε συνθήκες παρατεταμένης ενεργοποίησης του Συμπαθητικού Συστήματος και με ποιούς τρόπους ο δικός μας μοναδικός οργανισμός “χάνει” τις ευκαιρίες αποκατάστασης που χρειάζεται. Ακόμα καλύτερα, μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε περιττούς παράγοντες στρες στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον μας και να βρούμε τρόπους παρέμβασης, γι’αυτό και στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε λίγο πιο αναλυτικά τη λειτουργία του Συμπαθητικού Νευρικού συστήματος, την απόκριση Fight/Flight (Freeze/Fawn) και τις επιπτώσεις της παρατεταμένης ενεργοποίησής του.

---

Μην ξεχάσεις να αφήσεις το email σου εδώ στο κουτάκι εγγραφής 👇 για να ενημερώνεσαι για ό,τι νέο αυτόματα, αν δεν το χεις ήδη κάνει!